prawa gleby służyła zawsze utrzymaniu jej właściwej struktury, aby można było uzyskiwać zadowalające plony, a tym samym korzystny efekt ekonomiczny. Spośród wielu dostępnych narzędzi i maszyn należy wybrać te, które zapewnią uzyskanie pożądanego stanu gleby przy najmniejszej liczbie przejazdów maszyn i narzędzi po polu. Szeroki dostęp do nowych konstrukcji narzędzi oraz przymus ekonomiczny sprawiają, że rolnicy starają się przeprowadzić uprawę pożniwną w miarę efektywnie, ale zarazem najtaniej jak to jest możliwe. Nie wszystkie zadania, jakie mają spełniać narzędzia do upraw pożniwnych, dają się wykonać w jednakowy sposób, np. ponowne zagęszczenie gleby stymuluje wschody nasion, ale jednocześnie wpływa na rozwój chwastów rozłogowych. Przy kombajnowym zbiorze zbóż, uprawa ściernisk staje się jednym z najważniejszym zabiegów, decydującym o plonach i kosztach uprawy rośliny następczej. Korzystny wpływ dobrej uprawy pożniwnej uwidacznia się zwłaszcza w latach suchych. Doświadczenia wykonane w IBMER Kłudzienko wykazały , że opór orki siewnej po uprawie pożniwnej wykonanej kultywatorem podorywkowym był około 30% mniejszy niż bez uprawy ścierniska Ponadto była wyższa wilgotność gleby i liczba skiełkowanych chwastów.
Często dzieje się tak, że uprawki pożniwne stanowią jedyny zabieg w sezonie. Wielu rolników rozważa zaniechanie uprawy pożniwnej Jednak nie należy z niej rezygnować, ale szukać nowych i tańszych rozwiązań, ponieważ uprawki pożniwne spełniają wiele pozytywnych funkcji, jak m.in.:
• ograniczenie parowania wody w glebie;
• przykrycie i wymieszanie resztek pożniwnych z glebą;
• przyspieszenie kiełkowania nasion chwastów i osypanych nasion zbóż;
• stymulację rozwoju biologicznego w glebie.
W aktualnych warunkach gospodarowania, głównym celem stawianym maszynom do uprawy pożniwnej jest wysoka ich wydajność, co wiąże się z dużą szerokością roboczą i prędkością roboczą. Uprawa pożniwna tradycyjnie wykonywana pługami podorywkowymi lub zwykłymi jest mało wydajna i energochłonna. Poza tym pługi układają resztki pożniwne w glebie warstwowo, powodując spowolnienie tempa ich rozkładu, uwalniając w okresie początkowym duże ilości związków fenolowych, które ujemnie wpływają na wschody i rozwój roślin następczych.
Aktualnie funkcję pługów w uprawie pożniwnej przejęły agregaty złożone z kultywatora ciężkiego z łapami rozmieszczonymi najczęściej na dwóch belkach, z talerzami wyrównującymi i wałem prętowym. W normalnych warunkach glebowych umożliwiają one uprawę na głębokości poniżej 10 cm, podczas której następuje równomierne wymieszanie z glebą resztek pożniwnych, pokruszenie, wyrównanie i wtórne zagęszczenie gleby. Ponadto pozostawiają części resztek ścierni i słomy na powierzchni gleby w formie mulczu, co zmniejsza nasilenie erozji i poprawia wsiąkalność wody opadowej. Są bardzo wydajne i mniej zużywają paliwa na jednostkę powierzchni w porównaniu do pługów. Innym narzędziem stosowanym często w uprawie pożniwnej bezorkowej jest brona talerzowa. Współczesne brony talerzowe pozbawione są takich wad jak: niekontrolowana głębokość uprawy, płytka praca na twardej glebie i brak narzędzi współpracujących. Z reguły są to brony przyczepiane z wałami talerzowymi symetrycznymi w układzie X lub V o jednostkowym nacisku talerza powyżej 800 N i zamontowanym z tyłu wałem zagęszczającym prętowym lub tarczowym typu Crosscill./ Do uprawy pożniwnej można również wykorzystać spulchniacze obrotowe lub agregaty z aktywnymi zespołami roboczymi.
Ze względów agrotechnicznych, organizacyjnych i ekonomicznych pożniwną uprawę ściernisk łączy się z wysiewem poplonów. Uprawa poplonów podnosi żyzność gleby i oddziaływuje na nią w wieloraki sposób, jak m. in.:
• wpływa na zmniejszenie zachwaszczenia pól;
• działa fitosanitarnie, ograniczając rozwój chorób;
• zatrzymuje azot i inne składniki pokarmowe;
• poprawia strukturę i pogłębia profil glebowy;
• ochrania glebę przed erozją;
• korzyści dla aktywności fauny glebowej.
Mimo niewątpliwych korzyści wynikających z uprawy poplonów ścierniskowych, są one w niewielkim zakresie stosowane przez rolników. Ograniczenie ich uprawy związane jest w dużej mierze ze względu na opóźnione terminy zbioru zbóż kombajnami. Do przygotowania gleby i siewu poplonów należy przystąpić natychmiast po zbiorze przedplonu, gdyż opóźnienie siewu powoduje obniżkę plonu i może być ryzykowne. Poplony wysiewa się na wiele sposobów: specjalistycznymi i tradycyjnymi siewnikami oraz innymi prostymi maszynami, które są w gospodarstwie rolnym. W zależności od posiadanych maszyn można stosować różne warianty siewu poplonów, ale zawsze trzeba się spieszyć, aby wysiać je tak wcześnie jak jest to możliwe Pozostawione na powierzchni gleby resztki pożniwne podczas uprawy pożniwnej (specjalistycznymi agregatami lub pługami) utrudniają poprawną pracę redlic siewników uniwersalnych do siewu poplonów ścierniskowych.. Z pomocą przychodzą różne nowe rozwiązania techniczne, umożliwiające siew poplonu podczas uprawy pożniwnej. Jednym z ostatnich rozwiązań jest siewnik rzutowy nabudowany bezpośrednio na kultywatorze podorywkowym lub bronie talerzowej. Siew odbywa się w postaci rzutowej przed wałem strunowym (kultywatora lub brony talerzowej), przez co nie ma obawy o zbyt głębokie umieszczenie np. nasion gorczycy białej. Wał strunowy przykrywa nasiona, wyrównuje i zagęszcza spulchnioną glebę. Do siewu poplonów w ścierniska mogą być również zastosowane siewniki do siewu bezpośredniego. Ich redlice tarczowe są na tyle obciążone, że przecinają lub wgniatają w glebę pozostające na powierzchni resztki słomiaste i umieszczają nasiona na wymaganej głębokości. Maszyny te są jednak bardzo drogie. Wydajnym i tanim sposobem wysiewu nasion poplonu jest ich rozrzucenie tarczowym siewnikiem nawozowym na polu uprzednio przygotowanym lub bezpośrednio na ściernisko a następnie płytko wymieszać z glebą np. spulchniaczem obrotowym.
W ramach eksperymentu przeprowadzonego w IBMER w latach 2001-2003 dokonano oceny pożniwnej uprawy gleby i siewu poplonu następujących technologii, pod względem jakości pracy użytych maszyn, zużycia paliwa, nakładów robocizny, wydajności oraz plonu :
• tradycyjnej z użyciem pługa, rozsiewacza nawozów i lekkiej brony zębowej;
• uproszczonych: z zastosowaniem agregatu podorywkowego i brony talerzowej – z zainstalowanym na każdym z nich siewnikiem rzutowym z szczoteczkowym zespołem wysiewającym .Poplonem była gorczyca wysiewana w dawce 20 kg na ha.
Uzyskane wyniki z przeprowadzonych badań w pełni potwierdzają, że najbardziej energochłonną, pracochłonną i drogą technologią jest technologia tradycyjna z użyciem pługa. Zużycie paliwa (l/ha) było od 40 do 80% wyższe a nakłady robocizny 2-3 krotnie- w porównaniu do technologii uproszczonych .Koszty jednostkowe użytych maszyn w technologii klasycznej były wyższe od 40-75% w stosunku do maszyn występujących w technologiach uproszczonych. Mimo trudnych warunków pogodowych (mało opadów i wysoka temperatura), obsada roślin gorczycy na 1 m kw. i plony zielonej masy przed przyoraniem, były w każdym z eksperymentów wyższe w technologiach uproszczonych w porównaniu do tradycyjnej o 10-20%. Kosztowne, ale jednocześnie wydajne agregaty do uprawy pożniwnej i siewu poplonów używane w technologii uproszczonej mają uzasadnienie ekonomiczne, pod warunkiem racjonalnego wykorzystania w sezonie tj. ok. 100 ha na m szerokości roboczej. Z tego względu mają racę bytu w dużych gospodarstwach rolnych lub w zespołowym użytkowaniu, gdzie mogą być również wykorzystane do uprawy gleby i siewu roślin w plonie głównym.
Korzyści uzyskiwane z uprawy pożniwnej i siewu poplonów ścierniskowych zawsze są większe od kosztów poniesionych na ich uprawę , zwłaszcza w technologiach uproszczonych.
